Tükenmişlik Sendromu: Zihinsel Yorgunluğun Görünmeyen Şeması
Yatağında birkaç dakika daha kalırsın, çünkü günün yükü daha başlamadan hissedilmiştir.
Eskiden motive olduğun şeyler artık birer zorunluluk gibi görünür.
İçinde sessiz bir cümle yankılanır:
“Artık devam edemiyorum.”
Bu halin adı tükenmişlik sendromu.
Sadece yorgunluk değil, duygusal ve zihinsel sistemin alarm verdiği bir duraktır.
Beynimiz stres karşısında kortizol adlı bir hormon salgılar.
Kısa süreli stres, odaklanmamıza yardımcı olur;
ama stres kronikleştiğinde prefrontal korteks (mantıklı düşünmeden sorumlu bölge) yavaşlar,
amigdala (duygusal tehlike merkezi) aşırı aktif hale gelir.
Bu durumda kişi sürekli “hayatta kalma modu”nda yaşar:
Dinlenirken bile suçluluk hisseder.
Beyin dopamin döngüsünü (haz alma sistemi) kapatır.
Vücut enerji tasarrufuna geçer — motivasyon ve keyif düşer.
Araştırmalar, uzun süreli tükenmişliğin hipokampüs hacmini küçülttüğünü,
yani öğrenme ve duygusal düzenleme kapasitesini zayıflattığını gösteriyor.
Şema Terapisi Perspektifi: Tükenmişliğin Duygusal Kökleri
Tükenmişlik sadece iş yükünden değil, içsel şemalardan da beslenir.
Kişi genellikle kendine şu bilinçdışı mesajları verir:
“Yeterince iyi olmalıyım, yoksa değerim olmaz.” (Mükemmeliyetçilik Şeması)
“İhtiyaçlarımı ertelemeliyim, başkaları benden önemli.” (Kendini Feda Şeması)
“Zayıf görünmemeliyim.” (Kusurluluk ve Utanç Şeması)
Bu şemalar, kişiyi sürekli “daha fazla çabala” modunda tutar.
Ama bir noktada sistem iflas eder.
Beyin “tehlike geçti” sinyalini alamadığı için, beden artık enerji üretmez.
Sonuç: Duygusal donukluk, sinirlilik, konsantrasyon bozukluğu ve boşluk hissi.
Tükenmişlikte beyin, aslında seni korumaya çalışır:
“Yeterince uzun süredir fazlasıyla çabalıyorsun, şimdi kapanıyorum.”
Şema Terapisi, bu noktada “neden hep fazlasını yapma ihtiyacı hissediyorum?” sorusunun cevabını arar.
Bu farkındalık, beynin alarm sistemini yatıştırır.
Duygular güvenli bir şekilde fark edilmeye başlandığında, vagus siniri yeniden devreye girer,
ve beden “güvendesin” sinyalini almaya başlar.
Terapi süreciyle birlikte beyin, dinlenmenin de üretkenliğin bir parçası olduğunu yeniden öğrenir.
Tükenmişlikten Çıkış İçin Bilimsel Öneriler
Sınır koymayı öğren: “Hayır” demek, benliğini korumaktır.
Duygularına isim ver: “Yorgunum” değil, “duygusal olarak tükenmişim.”
Gün içinde mikro molalar planla: Beyin, kısa dinlenmelerde kendini onarır.
Mükemmeliyet yerine yeterlilik: “Yapabildiğimin en iyisini yaptım” cümlesi sinir sistemini regüle eder.